Schaamte

Wanneer heb ik mij voor het laatst geschaamd? En waar ging dat over? Ik moest er echt heel diep over nadenken.

Ik denk dat het was op het moment dat iemand tegen mij zei dat hij niets meer met mij te maken wilde hebben. Ik had hem teleurgesteld in mijn gedrag. Gedrag waar ik mij overigens niet bewust van was en juist dat maakte dat ik een moment van schaamte voelde. Warm en rood aanlopend. Het gevoel komt blijkbaar door afwijzing of vernedering. Daarna begon ik te reflecteren op mijn eigen gedrag. Wat had ik dan gedaan, hoe en waarom. Eerste gedachtes die ik had waren: zie je wel ik doe het niet goed. Ik hou mij niet aan de gedragingen van de groep. Schaamte heeft dus ook een soort van zelfbescherming op het moment dat het gaat over je zelfwaardering. Vervolgens kon ik die gedachtestroom omkeren en om zetten in; ik heb mijn gevoelens en hij heeft de zijne. Het gaat er niet om of ik iets al dan niet goed doe of ben. Het gaat over de context. En daar kan eenieder zijn/haar gedachten over hebben.

Schaamte is een emoties of een gemoed waar wij mensen eigenlijk niet snel over praten. Terwijl we wel kunnen praten over boosheid, blijheid als we bedroefd zijn of bang. Deze emoties kunnen we een plek geven, daarover kunnen we al dan niet met gemak over praten. Maar over schaamte horen we elkaar niet zoveel. Schaamte is eigenlijk uit verbinding gaan met jezelf. Het geeft je het gevoel in conflict te zijn met jezelf. In feite gaat het hier over een vermindert zelfbeeld.

In mijn coachpraktijk coach ik met behulp van paarden en kom ik wel eens coachees tegen die zich ook ergens voor schamen. Zij staan dan met dit gevoel bij de paarden. Schaamte is een complexe emotie voor zowel mens als dier. Het is een zogenoemde zelfgerichte emotie. Schaamte is voorbehouden aan sociale zoogdieren. En in die zin zou een paard schaamtegevoelens kunnen hebben of oppikken. Want schaamte is bedoeld voor het behoud van cohesie in de kudde. Als dier of mens dien je te weten wat de normen en waarden van de groep/kudde is. Voldoe je daar niet aan dan kunnen er momenten zijn waarvoor je je schaamt.

Maar om je te kunnen schamen heb je ook het vermogen nodig om te kunnen reflecteren op je eigen gedrag. En het is de vraag of een paard dat kan. Soms zie je de paarden wel eens weglopen uit een kudde met het hoofd laag en de staart vast tegen de billen, na een moment dat een paard zich niet aan de ‘regels’ van de kudde heeft gehouden. Maar of hij zich dan schaamt, blijft onzeker.

Er is een definitie van zelfgerichte emoties o.a. opgesteld door kennislink:

“Een individu dat binnen een sociale structuur leeft (criterium 4) én over basale emoties (criterium 1) én cognitieve vaardigheden beschikt, waarbij belangrijk is dat deze het besef heeft van zichzelf en anderen (criterium 2) en bovendien in staat is zijn eigen gedrag te evalueren aan de hand van een bepaald systeem van normen en waarden (criterium 3), kan zelfgerichte emoties hebben”.

Veel dieren voldoen wel aan criteria 1 en 4. Maar twijfelachtig zijn de criteria 2 en 3. Er worden momenteel testten gedaan met o.a. olifanten maar ook met paarden om het besef van zichzelf te doorgronden. Dit gebeurd om hen te leren in een spiegel te kijken en dat zij vervolgens een krijtstreek op hun wang krijgen. De paarden proberen dan de krijtstreep eraf te halen. Hiermee zou gezegd kunnen worden dat zij zich weldegelijk bewust zijn van zichzelf. Dus hiermee is de vraag of paarden zich ook kunnen schamen dus nog steeds niet definitief beantwoord.

En hoe zit het dan met de coachee die met dat gevoel van schaamte steun zoekt bij het paard? Omdat het hier gaat over een zelfgerichte emotie, zal het paard de coachee steunen in dat gevoel. Wat zich mogelijk uit in, de neus tegen de coachee duwen. Het hoofd schuren aan de coachee of de coachee helemaal opzij duwen. Door hierop vragen te stellen aan de coachee over wat er bij hem gebeurt, hoe hij zich op dat moment voelt of welke gedachten iemand heeft, kun je bij de coachee een laagje dieper komen in het gevoel van schaamte en waardoor het komt. Dan kom je verder in het stuk positief of negatief zelfbeeld en hoe vaak iemand zich schaamt. In de kindertijd kunnen de ouders het schaamtegevoel bij het kind ontwikkelen door hen te rechtstreeks aan te spreken; “goh ik dacht dat jij dit toch al wel kon, je ben nu zo oud en wijs”. Hiermee prikkel je het negatieve zelfbeeld van het kind. Want kinderen willen alles doen voor hun ouders dus als blijkt dat ze het niet goed doen, dan zal het wel aan hunzelf liggen. En hiermee is het schaamte-zaadje geplant.

Als we dan in de coaching daarnaar terug kunnen gaan door bijvoorbeeld een levenslijn uit te zetten en die gezamenlijk met het paard te doorlopen, kun je bij deze momenten komen. En kun je die momenten omzetten door ze nu te bezien vanuit volwassen ogen. Belangrijk is om de verbinding en het positieve zelfbeeld van de coachee te ontwikkelen. Hoe krachtiger hij voor zichzelf gaat staan hoe minder last hij van schaamte krijgt. En het paard leert je per direct om krachtig op te treden.

Aan de andere kant is een beetje schaamte voelen eigenlijk ook niet zo gek. Het helpt je wel tegen sommige extreme gedachten, bijvoorbeeld in je nakie buiten de vuilnisbak buiten zetten…..